Γιατί τα παιδιά βλέπουν εφιάλτες;

Γράφει η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΕΤΡΙΔΗ*

Ο S. Freud υποστήριζε ότι «τα όνειρα είναι ο δρόμος για το ασυνείδητο». Οι εφιάλτες είναι τα όνειρα με δυσάρεστο περιεχόμενο ή εκείνα που δημιουργούν στο άτομο δυσφορία.

Τα παιδιά ονειρεύονται; Βλέπουν άραγε κι εκείνα εφιάλτες;

Σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα έδειξαν ότι ο άνθρωπος ονειρεύεται από την εμβρυακή ηλικία! Πολύ πριν γεννηθεί, το έμβρυο, στο περιβάλλον της μήτρας, εκδηλώνει εγκεφαλική δραστηριότητα κατά την ώρα που κοιμάται.

Πότε όμως αρχίζουν να εμφανίζονται τα «άσχημα» όνειρα, οι εφιάλτες;

Τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής το βρέφος «ασχολείται» κυρίως με την ικανοποίηση των δικών του αναγκών και λιγότερο με το εξωτερικό του περιβάλλον. Μετά τα δύο έτη αρχίζει να αναπτύσσεται σιγά σιγά ένα πρώτο σύστημα αξιών ανάμεσα στους δύο βασικούς άξονες καλό – κακό. Έτσι το μικρό παιδί μπορεί να αξιολογεί ως κακό το τραπέζι πάνω στο οποίο χτύπησε και καλή τη μητέρα του που έσπευσε να το πάρει αγκαλιά για να το παρηγορήσει.

Καθώς εξελίσσεται αυτό το αξιολογικό σύστημα, εμπλουτίζεται με νέες έννοιες και στοιχεία: το νήπιο πια μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών μπορεί να ενθουσιάζεται μπροστά στη θέα μια καλής κι ευγενικής νεράιδας ή να παγώνει από φόβο στην εικόνα ενός σκληρού και βάρβαρου γίγαντα. Γενικά, οι εξουσιαστικές μορφές είναι αυτές που θα έχουν τον κυρίαρχο ρόλο στους εφιάλτες των παιδιών.

Τα παραμύθια, τα παιδικά προγράμματα αλλά και αυτά που βιώνουν καθημερινά τα παιδιά μας θα αποτελέσουν το υλικό για την ανεπεξέργαστη από το συνείδητό τους, εμπειρία του ονείρου. Έτσι ο αυστηρός πατέρας που άρπαξε από τα χέρια τού γιου του ένα επικίνδυνο αντικείμενο μπορεί να μετατραπεί στην εξουσιαστική μορφή ενός κακού μάγου.

Γενικά, οι εφιάλτες των παιδιών όπως και των ενηλίκων άλλωστε, συνδέονται με συναισθήματα φόβου, άγχους και ανασφάλειας που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια που είναι σε εγρήγορση. Η μητρική απουσία όπως για παράδειγμα κατά το διάστημα της γέννησης του δεύτερου παιδιού στην οικογένεια, μπορεί να τροφοδοτήσει πλήθος προβληματισμών και αρνητικών συναισθημάτων.

Σημασία έχει να κατανοήσουμε ότι τόσο τα όνειρα όσο και οι εφιάλτες έχουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ψυχισμού του παιδιού και ότι είναι φυσιολογικό να υπάρχουν. Συνήθως, οι εφιάλτες που αναστατώνουν τα παιδιά είναι μεταβατικοί, έχουν εξελικτική χρησιμότητα και με το ξημέρωμα ξεχνιούνται. Δεν πρέπει να μας προκαλούν πανικό. Ωστόσο, η δική μας ανταπόκριση στη συναισθηματική φόρτιση του παιδιού την ώρα που ξυπνά από έναν εφιάλτη πρέπει να διακατέχεται από δοτικότητα και κατανόηση. Είναι σφάλμα να αγνοήσουμε την ταραχή του παιδιού και να υποτιμήσουμε τις ανησυχίες του.

Και προσοχή: Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες, που σε συνδυασμό με άλλα συμπτώματα (νυχτερινός τρόμος, ενούρηση, έντονη άρνηση του παιδιού να κοιμηθεί κ.λ.π.), οδηγούν σε χρόνιο ανεπαρκή ύπνο, πρέπει να μας κινητοποιούν να απευθυνθούμε στον ψυχολόγο ή σε ειδικά κέντρα μελετών διαταραχών του ύπνου.

* Ψυχολόγος, MSc Κοινωνικής Ψυχιατρικής & Παιδοψυχιατρικής